Τρίτη 29 Μαΐου 2012

ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΕΛΙΔΑ


Ο “Μικρός Ήρως” ήταν, ως γνωστό, ένα περιοδικό πολεμικών περιπετειών. Κι εφ’ όσο διηγούταν ιστορίες πολέμου, δεν θα μπορούσε να αποφύγει και τις αναφορές σε θανάτους εν ώρα μάχης.
Ήταν, όμως, ταυτόχρονα και ένα παιδικό περιοδικό. Ίσως για αυτό και για λόγους παιδαγωγικούς οι εικαστικές περιγραφές σκοτωμών, και μάλιστα στο εξώφυλλο, να
απείχε αρκετά από το να θεωρούταν η απεικόνισή τους ως political correct για την ηλικία στην οποία απευθυνόταν το περιοδικό.
Βέβαια, δεν ήταν το μοναδικό περιοδικό αυτού του είδους που στο εξώφυλλό του παρουσίαζε μια φονική στιγμή, άλλες φορές λίγο πριν, άλλες φορές λίγο μετά, αλλά κυρίως εν τη τελέσει της. Ωστόσο, από τα ελληνικά λαϊκά παιδικά περιοδικά της εποχής του -μιας εποχής όπου οι παιδαγωγικές προδιαγραφές επαφίονταν στην κρίση του εκδότη- ήταν αυτό που ο θάνατος “έκανε παιχνίδι” τις περισσότερες φορές στην πρώτη σελίδα… Στη βιτρίνα του εξωφύλλου. Ίσως, γιατί ήταν και το πιο μακρόβιο από όλα.
Όμως ας μην αγνοήσουμε ότι και τα πρότυπα από τα οποία αντλούσε παραδείγματα δεν υπολείπονταν σε βίαιες και φονικές σκηνές στο πρώτο πλάνο. Κυρίως κάποια αμερικανικά πολεμικά comics και κινηματογραφικές ταινίες “κατάλληλες για ανηλίκους”. Από την άλλη μεριά, ωστόσο comics της αμερικανικής παραγωγής των μεγάλων εκδοτικών εταιριών, των λεγομένων majors, που είχαν συμμορφωθεί με τον κώδικα της επιτροπής ελέγχου δεοντολογίας (Comics Code Authority) δεν παρουσίαζαν εικόνες σε στιγμές βιαίου θανάτου στα εξώφυλλά τους.
Εν πάση περιπτώσει στη συνείδηση των μικρών αναγνωστών οπτικοποιήθηκε το αξίωμα ότι η Ελευθερία κερδίζεται με αίμα πολύ ένθεν κι ένθεν των αντιμαχομένων παρατάξεων. Δεν γίνεται αλλιώς.
Τα εξώφυλλα που παρατίθενται χωρίζονται από εικαστική άποψη σε αυτά όπου ο βίαιος θάνατος είναι αναμενόμενος ή έχει επέλθει -δεν παρατίθενται όλα τα σχετικά τεύχη από τη σειρά του περιοδικού- και σε αυτά που δείχνεται επί σκηνής, κάτι που η αρχαία τραγωδία, το παγκόσμιο απαύγασμα του έντεχνου λόγου είχε αποφύγει επιμελώς να δείξει επί σκηνής.
Από άποψη αναφοράς χωρίζονται σε σκοτωμούς επωνύμων αντιπάλων του Παιδιού-Φάντασμα, σε θανάτους επωνύμων εκ των “ημετέρων δυνάμεων” και σε θανάτους ανωνύμων και από τις δυο πλευρές. Και οι τρεις κατηγορίες έχουν η καθεμιά τους τη δική τους συναισθηματική φόρτιση, ώστε να δικαιολογείται η αναφορά τους στο εξώφυλλο.
Εκείνο που μοιάζει με παράξενα συμπτωματικό είναι το ότι οι τρεις αναφορές σε εξώφυλλο θανάτου πράκτορα των δυνάμεων Κατοχής, αυτός επήλθε από πυρά των συμπατριωτών του!. Τα δύο δε πρώτα χρονικώς εξώφυλλα ολόκληρου του σχετικού καταλόγου είναι από τη μικρή κατηγορία θανάτου Γερμανού πράκτορα.
Τα υπόλοιπα σχόλια σε κάθε εξώφυλλο χωριστά παρακάτω.


<><><><><><><><><>Στη πιο "δημοφιλή" αντίπαλο του Παιδιού-Φάντασμα (θα μιλήσουμε αναλυτικά για την πανέμορφη ξανθιά Γερμανίδα πράκτορα Φροϊλάιν Χ, που είχε κάψει τις καρδιές των νεαρών αναγνωστών) έλαχε ο κλήρος να είναι η πρώτη από τους επωνύμους του αναγνώσματος, που ο θάνατός της έγινε πρωτοσέλιδος στα τεύχη του Μικρού Ήρωα, γεμίζοντας ταυτόχρονα με ειλικρινή θλίψη τους αναγνώστες. Η "απόσυρσή" της από το ανάγνωσμα ήταν αφενός νομοτελειακή ανάγκη, αλλά από την άλλη μεριά επιβαλλόταν και από έναν άλλο λόγο: ο χαρακτήρας της είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του συγγραφέα!Σκοτώθηκε κατά λαθος από Γερμανό στρατιώτη.(τεύχος 33).


Και το δεύτερο χρονικά σχετικό εξώφυλλο ήταν αφιερωμένο στην εξόντωση Γερμανού πράκτορα κα μάλιστα από τα πυρά των δικών του. Αυτή τη φορά, όμως, στην "κατά λάθος" εξόντωση του πράκτορα είχε βάλει το χέρι του το Παιδί-Φάντασμα, που με μια στρεβλωτική λαβή ακινητοποίησε τον Κόρακα σαν ασπίδα μπροστά του. Υπέρμετρα μοχθηρός δεν πρέπει να στενοχώρησε κανέναν αναγνώστη που ο θάνατός του έγινε πρωτοσέλιδος... Ίσα-ίσα που θα πολλοί μικροί αναγνώστες θα του επεφύλασσαν κάποιον άλλον, μάλλον, πρωτότυπα σαδιστικό τρόπο εξόντωσης (τεύχος 64).
Η "Σφήκα" η  Ιταλίδα κατάσκοπος ήταν η  τρίτη και τελευταία επώνυμη, από τους δεκάδες Γερμανούς, Ιταλούς και Ιάπωνες πράκτορες, κατασκόπους και σαμποτέρ που εξουδετέρωσε το Παιδί Φάντασμα στα 798 τεύχη της καριέρας του, που χάνει τη ζωή της και ο θάνατός της γίνεται εξώφυλλο στο περιοδικό, αν και δεν ήταν ουσιαστικά κάποια πρωτοκλασάτη αντίπαλος για το Παιδί-Φάντσμα. Ο θάνατός της δεν υπήρξε τυχαίος από τα συμμαχικά σε αυτήν πυρά. Έπρεπε να βγει από τη μέση, επειδή γνώριζε τα σχέδια συνωμοτών που ήθελαν να ανατρέψουν τον Χίτλερ. (τεύχος 321).
Δεν πρέπει να πείστηκε κανένας ότι αυτό που έβλεπε στο εξώφυλλο συνέβαινε στην fiction πραγματικότητα του αναγνώσματος. Δεν είναι όμως γνωστό, αν όντως υπήρχε πρόθεση του συγγραφέα να αντικαταστήσει τον Γιώργο Θαλάσση με κάποιον άλλον ήρωα. Πάντως το δοκίμασε με τον εικονικό θάνατό του  και για τα επόμενα τέσσερα τεύχη το Παιδί-Φάντασμα είχε απουσιάσει από το ανάγνωσμα με την πραγματική του ταυτότητα. Δρούσε ως μυστηριώδες Γαλάζιο Παιδί, του οποίου την ταυτότητα αγνούσαν ακόμα και οι φίλοι του. Το πείρμα -αν επρόκειτο για δοκιμή- πάντως δεν έπιασε και επανήλθε με την πραγματική του ταυτότητα, χωρίς ποτέ να μάθουμε ποια ήταν αυτή η μυστική απστολή που του είχε αναθέσει το Συμμαχικό Στρατηγείο, όπου η ταυτότητά του θα έπρεπε να παραμείνει κρυφή ακόμα και από την Κατερίνα και τον Σπίθα. (τεύχος 73).
Σειρά παίρνει ο Σπίθας να περάσει το κατώφλι του θανάτου και να επιστρέψει πίσω ακμαιότατος και ως συνήθως πεινασμένος. Τον βαρύτατο τραυματισμό του ο Γιώργος ήταν αυτός που εξέλαβε ως θάνατο.Απλώς η σχετική απεικόνιση και ο συνοδευτικός τίτλος του τεύχους δημιούργησε ένα κάποιο σοκ στους απανταχού θαυμαστές του αιώνια πεινασμένου παιδιού.(τεύχος 97).
Ο τραυματισμός στην άνω κοιλία (σύμφνα με την ιατρική ορολογία) είναι συνήθως θανάσιμος, αλλά φαίνεται πως για την Κατερίνα υπήρξε, ευτυχώς, ελαφρός ώστε να μη χρειαστεί να δώσει έναν ακόμα θανατηφόρο τίτλο στο τεύχος και μάλιστα αγαπημένου χαρακτήρα του αναγνώσματος. Πάντως, η εικόνα του τραυματισμού της στο εξώφυλλο μας είχε τρομάξει... (τεύχος 123).

Κάτι ανάλογο συνέβει και με τον σοβαρό τραυματισμό του κυπριωτόπουλου Νίκου Γαλανού, που είχε προστεθεί στην παρέα του Παιδιού-Φάντασμα τρία τεύχη πριν. Ο τίτλος του τεύχους μπορεί να μην αναφέρεται σε (ενδεχόμενο) θάνατό του, αλλά ο τίτλος του τεύχους σε συνδυασμό με την εικόνα του εξωφύλλου με το Κυπριωτόπουλο να τραυματίζεται βαριά εν ώρα μάχης, παραπέμπει συμβολικά σε τραγική επικαιρότητα της εποχής. Το τεύχος αυτό είχε κυκλοφορήσει στις 13 Δεκεμβρίου του 1955, ενώ λίγες μέρες πριν (τέλη Νοεμβρίου) είχε γίνει γνωστή η από τους Άγγλους καταδίκη σε θάνατο των δυο Κυπρίων μαχητών της ΕΟΚΑ του Καραολή και του Δημητρίου. (τεύχος 147).
Ό,τι δεν είχε συμβεί στο κυπριωτόπουλο Νίκο Γαλανό στην προηγούμενη αναφορά, του συνέβη αυτή τη φορά. Ο θάνατός του στο εξώφυλλο, αν και εικονικά δεν ανταποκρίνεται στην περιγραφή του επεισοδίου του θανάτου του, είναι συμβολισμός πολλών επιπέδων και έχει αρκετό ιστορικό παρασκήνιο. Ο Στέλιος Ανεμοδουράς ευαισθητοποιημένος από την πανελλήνια φόρτιση εκείνης της εποχής από τον αγώνα των Κυπρίων για να αποτινάξουν τον βρετανικό αποικιακό ζυγό και από την κοινή πεποίθηση ότι οι Κύπριοι δεν αγωνίζονται μόνο για να διώξουν τους Άγγλους από το νησί τους, μα και για να ενωθούν με την Ελλάδα (στο ανάγνωσμα υπάρχουν πολλές αναφορές για αυτή την Ένωση), προσθέτει στην παρέα και ένα παιδί από την Κύπρο που μάχεται μαζί με τους άλλους εναντίον των Γερμανών για τη απελευθέρωση της Ελλάδας από τον φασιστο-ναζιστικό στρατό Κατοχής της. Είναι φανερό, ωστόσο, ότι η συμμετοχή του Νίκου Γαλανού παραπέμπει σε πόλεμο των Κυπρίων κατά των Άγγλων. Για μια ακόμα φορά ο "Μικρός Ήρως" αντιμετωπίζει προβλήματα διανομής του στην Κύπρο. Το πρόβλημα θα λυνόταν με την απόσυρση του Κύπριου ήρωα. Και ο συγγραφέας "εξαναγκάστηκε" να τον αποσύρει έχοντας ωστόσο βάλει ένα ισχυρό θεμέλιο πιστών αναγνωστών στη Μεγαλόνησο, όπου οι Κύπριοι αναγνώστες του πίσω από τις γραμμές του κειμένου αντιστοιχούσαν τον δικό τους απελευθερωτικό αγώνα. Όσο για τον συμβολισμό στην απεικόνιση του θανάτου του Νίκου Γαλανού, τούτος είναι αρκετά φανερός και πικρός. Το Κυπριωτόπουλο σκοτώνεται με πισώπλατη βολή. Τι σημασία έχει που δείχνει ότι τον πυροβολεί Γερμανός στρατιώτης; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι εξώφυλλο γεμάτο σαρκασμό, αφού οδηγεί  σε συνειρμούς ότι ο συγγραφέας και εκδότης του περιοδικού πειθαναγκάστηκε από πλάγιες μεθοδεύσεις να "σκοτώσει" τον ήρωά του, ώστε να αποκτήσει και πάλι πρόσβαση στο κυπριώτικο αναγνωστικό κοινό... Είχε κι άλλους τρόπους να περάσει τα μηνύματά του και αυτό φάνηκε αρκετές φορές στη συνέχεια του αναγνώσματος. (τεύχος 151).

Ήταν πολύ νωρίς -μόλις έξι τεύχη μετά την εμφάνισή του- για να είχε ολοκληρώσει τον κύκλο της ηρωικής του δράσης το μικρό Κρητικόπουλο, Διαβολάκος το παιδικό alter ego του Γιώργου Θαλάσση, το "Παιδί-Φάντασμα 2", σύμφωνα με έκφραση του ίδιου του συγγραφέα Στέλιου Ανεμοδουρά. Απλώς για μια ακόμα φορά συμμάχησαν όλες οι καλές συμπτώσεις -συγγραφική αδεία, πάντα- ώστε ο μικρός, μικρός ήρωας να αποφύγει το μοιραίο πέφτοντας από τον γκρεμό. Καμιά φορά συμβαίνει και στην πραγματικότητα. (τεύχος 168).
Εφήμερος συμμαχικός ήρωας, που διέψευσε την προσωνυμία του ως "Αθάνατος", αφού γαζώθηκε θανάσιμα από γερμανικά πυρά στο ένα και μοναδικό τεύχος της παρουσίας του. (τεύχος 208).

Εικαστική παραλλαγή του προηγουμένου εξώφυλλου απεικονίζει τον ηρωικό θάνατο ενός δευτερεύοντος ήρωα που είχε ενταχθεί στην παρέα του Παιδιού-Φάντασμα κάπου 15 τεύχη πριν.
Επρόκειτο για τον καλόγερο Αρτέμιο (τεύχος 231), ο οποίος αφού αποσχηματίσθηκε, ως κοσμικός πλέον εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση του Παιδιού-Φάντασμα κι έδρασε με το όνομα "Νίκος". Η πατριωτική του δράση ως καλόγερος (τεύχη 231-233) είχε περισσότερο ενδιαφέρον. (τεύχος 247).

Ένας ακόμα μικρός, μικρός ήρωας από τους αναλώσιμους της παρέας του Παιδιού-Φάντασμα, που διέψευσε προσωρινά τον αναγγελθέντα στο εξώφυλλο θάνατό του. Η εικόνα του εξωφύλλου σε συνδυασμό με τον τίτλο ανήκει  στην κατηγορία του επαπειλούμενου θανάτου του ήρωα. (τεύχος 275)
Ίσως το πιο unfair εξώφυλλο του "Μικρού Ήρωα". Θάνατος και μάλιστα βίαιος, παιδιών σε πρώτο πλάνο! Είναι γεγονός ότι πολλά παιδιά χάθηκαν κατ' αυτό τον τρόπο και με ακόμα πιο βάρβαρους στην Κατοχή, αλλά για ένα περιοδικό που απευθύνεται σε παιδιά και που το συγκεκριμένο τεύχος κυκλοφόρησε μάλιστα ακριβώς 22 χρόνια μετά την Απελευθέρωση (Οκτώβριος του 1966) είναι τουλάχιστο σοκαριστικό. Ευτυχώς, το ατόπημα δεν είχε παρουσιαστεί νωρίτερα, ούτε επαναλήφθηκε αργότερα και με  τους άλλους αναλώσιμους μικρούς, μικρούς ήρωες που πέρασαν από τις σελίδες του αναγνώσματος (τεύχος 714).
*
Και περνάμε στους ανώνυμους των οποίων η απεικόνιση του θανάτου τους στο εξώφυλλο του περιοδικού τους έδωσε μια στιγμή (την τελευταία τους) ...δημοσιότητας!


Εδώ δεν υπάρχει θάνατος επωνύμου ή ανωνύμου στο εξώφυλλο, αλλά ο τίτλος λειτουργεί κάπως προφητικά για να στείλει ένα ακόμα μήνυμα αντίστασης στον αγωνιζόμεο κυπριακό λαό για την απελευθέρωσή του. Το "κάπως" έχει να κάνει με την ημερομηνία κυκλοφορίας του περιοδικού με τον εν λόγω τίτλο. Το τεύχος αυτό είχε κυκλοφορήσει στις 5 Μαρτίου 1957. Συμπτωματικά, επειδή εκδοτικά δεν θα μπορούσε να το είχε προλάβει εκτός αν ήταν εφημερίδα, στις 3 Μαρτίου είχε σκοτωθεί ηρωικά ύστερα από πολιορκία στο κρησφύγετό του από πολυμελές αγγλικό απόσπασμα ο ήρωας του Κυπριακού Αγώνα Γρηγόρης Αυξεντίου. Οι Άγγλοι τον κάλεσαν να παραδοθεί κι αυτός τους απάντησε "Μολών Λαβέ!".. Οι Άγγλοι που στη διάρκεια της πολιορκίας είχαν υποστεί απώλειες δυσανάλογα μεγάλες από τον Αυξεντίου πυρπόλησαν τη σπηλιά και τον έκαψαν ζωντανό!. Η σκέψη των Κυπρίων αναγνωστών πήγε συνειρμικά στον δικό τους γεωωαίο των γενναίων, για τον οποίο οι εφημέριδες συνέχιζαν να γράφουν πρωτοσέλιδα δυο μέρες μετά τον ηρωικό θάνατό του έστω και κάτω από την αυστηρή αγγλική λογοκρισία. (τεύχος 211).

Ένα ακόμα εξώφυλλο που συνειρμικά οδηγούσε τον αναγνώστη στον αγώνα των Ελληνοκυπρίων. Είχε κυκλοφορήσει στις 9 Απριλίου του 1957. Τον προηγούμενο μήνα στη Μεγαλόνησο οι Άγγλοι είχαν εκτελέσει με απαγχονισμό ακόμα μερικούς αγωνιστές. Ανάμεσά τους και τον μικρό Ήρωα του Κυπριακού Αγώνα, τον μαθητή Γυμνασίου Ευαγόρα Παλληκαρίδη στις 14 Μαρτίου κατηγορούμενο για μεταφορά όπλων. Το εξώφυλλο του τεύχους που πρακτικά θα πρέπει να γράφηκε εκείνες τις μέρες με εύλογη συγκινησιακή φόρτιση, ήταν αρκούντως εύγλωττο.

Η περιπέτεια του τεύχους είναι εμπνευσμένη από μια απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ που σχεδίασαν αξιωματικοί της Βέρμαχτ, που έβλεπαν ότι ο Χίτλερ οδηγεί τη Γερμανία σε ήττα και καταστροφή. Ήταν η 4η κατά σειρά αποτυχημένη απόπειρα και είχε λάβει χώρα στις 20 Ιουλίου του 1944. Οι συωμότες συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν. Πάντως, στην πραγματικότητα δεν συνέβη η σκηνή που απεικονίζεται στο εξώφυλλο, που συντέθηκε περισσότερο για δραματικούς λόγους. (τεύχος 167).
 
Και κλείνουμε το φωτογραφικό αφιέρωμα με θάνατο ζώου  στην πρώτη σελίδα. Στη δεκαετία του '50 που ακόμα δεν είχε αναπτυχθεί συνείδηση οικλογικής ζωοφιλίας αρκετά συχνά σε περιπετειώδη περιοδικά απεικονιζόταν θάνατος ζώων της άγριας πανίδας ως χαρακτηριστικό της επιβολής του ανθρώπου επί ισχυροτέρων του ζώων. Στον μικρό ήρωα είχε υπάρξει κι άλλο ένα τέτοιου περιεχομένου εξώφυλλο.

Κυριακή 20 Μαΐου 2012

ΜΕ ΦΥΣΟΚΑΛΑΜΟ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ



Ο μόλις οκτώ (!) χρονών Θανάσης Μελίρης -ο πιο μικρός σε ηλικία από τους μικρούς-μικρούς ήρωες που παρέλασαν από τις σελίδες του αναγνώσματος, ως αναλώσιμοι προς χάρη της ανανέωσης του ενδιαφέροντος στις μικρότερες ηλικίες του αναγνωστικού κοινού, υπήρξε μετά τον Διαβολάκο ο μακροβιότερος από τους εναλλασσόμενους δεύτερους ρόλους στον “Μικρό Ήρωα”.
Ο Σπίθας τον “βάφτισε” με το… αντιστασιακό παρατσούκλι “Ζουζούνι” και το πραγματικό του όνομα, Θανάσης Μελίρης, ξεχάστηκε ήδη από το πρώτο τεύχος της παρουσίας του στο ανάγνωσμα.
Ήταν κι αυτός ορφανός, όπως άλλωστε χωρίς καμιά εξαίρεση ήταν ορφανά παιδιά όλα όσα πρωταγωνίστησαν στις σελίδες του “Μικρού Ήρωα”. Οπότε δεν είχε να ζητήσει από κανέναν κηδεμόνα την άδεια να ενταχθεί στην αντιστασιακή ομάδα. Ούτε ο Ανεμοδουράς είχε πρόβλημα να προικίσει τον οκτάχρονο ήρωά του με ικανότητες, σθένος και λογική, τουλάχιστον εφήβου. Την αρχή την είχε κάνει ήδη με τον βασικό του πρωταγωνιστή· τον Γιώργο Θαλάσση. 
Πόστερ από την έκθεση για τα 50 χρόνια του Μικρού Ήρωα το 2003 στο Πνευματικό Κέντρο
του Δήμου Αθηναίων (κείμενο: Γιώργος Βλάχος)

Η αλήθεια είναι ότι οι αναγνώστες του “Μικρού Ήρωα”, ιδιαίτερα οι πιο μικροί, αποδέχτηκαν με κατανόηση το να διεκπεραιώνει το Ζουζούνι αποστολές ασυμβίβαστες για την ηλικία του φτάνει που η δράση κυλούσε γοργά προσφέροντας τις απαραίτητες συγκινήσεις και σασπένς. Αυτή ήταν και η ακαταμάχητη γοητεία του αναγνώσματος.
Το Ζουζούνι έδρασε ηρωικά από το τεύχος 256 έως και το τεύχος 411. Δηλαδή για 155 τεύχη. Για τους παλαιότερους αναγνώστες είχε παγιωθεί στη συνείδησή τους ως μόνιμος πρωταγωνιστής… Αλλά, “άλλαι αι βουλαί του συγγραφέως”.
Ο Δαβίδ για σφεντόνα είχε ένα παπούτσι κι
ο Γολιάθ πιστόλι αντί σπαθί. Ασύμμετρη η
σύγκριση, αλλά η αποκοτιά (και η τύχη) βοη-
θά τους τολμηρούς λέει η ιστορία.
Η πάγια τακτική του Στέλιου Ανεμοδουρά ως συγγραφέα -και συνακόλουθα ως εκδότη- ήταν οι πολύ μικροί σε ηλικία ήρωές του να μην κρατούν και να μη χρησιμοποιούν πυροβόλο όπλο. Το καθένα από αυτά τα παιδιά πολεμούσε με κάποιο δικό του αυτοσχέδιο παιδικό όπλο, βασικά παιχνίδι, που στα θαυματουργά χεράκια τους γινόταν όπλο αποτελεσματικό, αλλά όχι θανατηφόρο, ακόμα και για τον πιο μισητό αντίπαλο που αντιμετώπισε η παρέα του Παιδιού-Φάντασμα.
Το Ζουζούνι το όπλισε με ένα απλό φυσοκάλαμο και μπόλικα ξυλάκια, ας πούμε οδοντογλυφίδες με καρφίτσες στερεωμένες στην άκρη τους. Με μια δυνατή ανάσα κι ένα “φου” από την άλλη άκρη του μικρού φυσοκάλαμου εκτοξευόταν με ταχύτητα και δύναμη το μικρό βελάκι που προκαλούσε θραύση και πανικό στα... μαλακά μέρη των αντιπάλων. Για τόσο, όσο χρειαζόταν για να απεμπλακούν από κάποια δύσκολη θέση οι φίλοι του και να πάρουν το πάνω χέρι στη δράση.
Πολλοί θα πρέπει να ήταν οι μικροί αναγνώστες που δοκίμασαν να εντάξουν το όπλο αυτό στο δικό τους οπλοστάσιο και δοκίμασαν την απογοήτευση της μη δραστικότητάς του του, αφού δεν είχε αποτελεσματικό βεληνεκές μεγαλύτερο από τρί αή τέσσερα μέτρα. Ευτυχώς! Γιατί ο συγγραφέας -παρότι πολύ προσεκτικός σε τέτοια θέματα- δεν είχε φροντίσει να προειδοποιήσει τους μικρούς αναγνώστες τους να μη δοκιμάσουν να “κάνουν  πόλεμο” χρησιμοποιώντας ένα τέτοιο όπλο από κοντινές αποστάσεις, γιατί θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο, ειδικά για τα μάτια των “εχθρών” τους.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που κάποιος ήρωας του Στέλιου Ανεμοδουρά είχε ως όπλο φυσοκάλαμο. Προηγουμένως είχε οπλίσει με ένα τέτοιο όπλο τον Ατσίδα, τον κωμικό ήρωα στο ανάγνωσμα “Τάργκα”, αλλά εκεί επρόκειτο για πραγματικό φυσοκάλαμο-όπλο από μπαμπού, δραστικό εκηβόλο όπλο φυλών της Αφρικής και Αμαζονίας (Νότια Αμερική) και της Ωκεανίας.

Σαν χαρακτήρα, ο Στέλιος Ανεμοδουράς, σκιαγραφεί το Ζουζούνι αδρά, αλλά όχι πάντως σαν ένα παιδάκι οκτώ χρονών, όπου ρητά αναφέρει ότι είναι. Έξυπνο, με συλλογιστική μεγάλου, υπέρ το δέον άφοβο και με πλήρη επίγνωση ότι πρέπει να πολεμήσει με όλες του τις δυνάμεις για την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Πρότυπο, από το οποίο ο συγγραφέας εμπνεύσθηκε τον τρόπο δράσης του λιλιπούτειου Ζουζουνιού ήταν οι μικροί γαβριάδες και οι αμούστακοι σαλταδόροι της Κατοχής, που το δίχως άλλο έγραψαν το δικό τους έπος στην Αντίσταση. Πιθανώς η έμπνευση να προερχόταν και από τα παιδιά του ορφανοτροφείου στην κινηματογραφική ταινία “Ξυπόλυτο Τάγμα” και ανομολόγητα -λόγω εποχής- από τα “Αετόπουλα” του ΕΑΜ. Όλα αυτά όμως στην αρχή. Κατόπιν, το Ζουζούνι εμφανίζεται ως ισότιμα δρων ήρωας των μεγαλυτέρων του παιδιών της παρέας. Η συγγραφική αδεία σύμβαση το επέτρεπε και τούτο δεν ενόχλησε κανέναν.
Το μεγάλο πρόβλημα, όμως, που αντιμετώπισαν οι αναγνώστες του “Μικρού Ήρωα” με το Ζουζούνι ήταν το εικαστικό. Όσο παράξενο και αν ακούγεται, δεν ήταν εύκολο να σχηματίσουν μια καθαρή εικόνα για αυτό. Για το πώς το φανταζόταν ο συγγραφέας ότι θα ήταν στην εμφάνιση! Μιλάμε για τα πρώτα τεύχη της παρουσίας του, αυτά που καθιερώνουν, στα παιδικά περιοδικά με εικονογράφηση, έναν fiction ήρωα στη φαντασία των αναγνωστών.


 Η εικαστική μεταμόρφωση του Γιώργου, της Κατερίνας και του Σπίθα στα πρώτα τεύχη του αναγνώσματος μπορεί να ήταν απότομη από το ένα τεύχος στο άλλο, αλλά το είχε επιβάλλει η διορθωτική μεταβολή των στόχων του target group. Έγινε από τον ίδιο εικονογράφο και από εκεί και πέρα σταθεροποιήθηκε με ανεπαίσθητες αλλαγές στην πορεία του αναγνώσματος.
Για το Ζουζούνι, υπήρξε ένα κομφούζιο!.. Δύο εικονογράφοι συνυπήρχαν ταυτόχρονα και εναλλάχθηκαν στα εξώφυλλα και στις μέσα σελίδες με διαμετρικά διαφορετική εικαστική αντίληψη, λες και δεν είχαν δει τα σκίτσα ο ένας του άλλου!...

Επί πλέον δε, ο ένας, ο Θέμος Ανδρεόπουλος συγκεκριμένα, ολότελα διαφορετικά σκιτσάριζε το Ζουζούνι στα εξώφυλλά του, από το Ζουζούνι που σκιτσάριζε στις μέσα σελίδες. Για τους βασικούς ήρωες (Γιώργο, Σπίθα, Κατερίνα και Διαβολάκο) είχε υπάρξει το προηγούμενο κρεάρισμα της μορφής τους από τον Απτόσογλου και ο Ανδρεόπουλος το ακολούθησε με το δικό του στιλ, αλλά οπωσδήποτε παρέμεναν αναγνωρίσιμοι, οπότε το πρόβλημα για να τους συνηθίσει ο αναγνώστης με κάπως διαφορετική μορφή ήταν μικρό.
Αντίθετα,  το  Ζουζούνι ατύχησε να πέσει στην σταδιακή αποχώρηση του Byron (Απτόσογλου)  και στην ανάληψη της εικονογράφησης από τον Θέμο Ανδρεόπουλο.
Ο Byron άφησε στοκ 10 εξωφύλλων, μέσα στα οποία περιλαμβάνονταν  και αυτά του λανσαρίσματος του Ζουζουνιού. Οι αναγνώστες θα πρέπει να δοκίμασαν έκπληξη διαπιστώνοντας ότι το γλυκό ξανθό αγοράκι με το πανέξυπνο πρόσωπο και το γιλεκάκι του εξωφύλλου δεν είχε καμιά σχέση με το σχεδόν γελοιογραφικό τριπίθαμο μαυρομάλλικο παιδάκι με τις τιράντες, την πιο ρεαλιστική εν γένει κατοχική ενδυμασία ορφανού παιδιού, αλλά και εν πολλοίς προχειροσκιτσαρισμένη φιγούρα στο λεπτομερές ωστόσο ντεκόρ της εικόνας, που αντίκριζαν στις μέσα σελίδες, τις οποίες πλέον τις  εικονογραφούσε ο Ανδρεόπουλος.
Ο ίδιος μπόμπιρας, βγαλμένος λες από κάποιο παραμύθι με τον Κοντορεβυθούλη, εμφανίστηκε και σε ένα μόνο εξώφυλλο, στο δεύτερο συγκεκριμένα από τα εξώφυλλα που εικονογράφησε ο Ανδρεόπουλος για τον Μικρό Ήρωα. Στα υπόλοιπα τρία εξώφυλλα με το Ζουζούνι σε πρώτο πλάνο της εποχής Ανδρεόπουλου, αυτό εμφανίζεται... ισοϋψές των μεγαλυτέρων του παιδιών, αλλά στις μέσα σελίδες παρέμενε καρικατούρα.
Στο μεταξύ επανακάμπτει ο Byron στις μέσα σελίδες επαναφέροντας και το κρεάρισμα που είχε ο ίδιος δημιουργήσει στα πρώτα τεύχη από την εμφάνιση του Ζουζουνιού, Η επιστροφή συνέπεσε πάνω στο σημείο που οι μικροί αναγνώστες είχαν αρχίσει να αποδέχονται τη μορφή του ήρωα, όπως τους την πρότεινε ο Ανδρεόπουλος! Όταν από το τεύχος 279 ό Byron αναλαμβάνει πάλι και τα εξώφυλλα, η τάξη και η ηρεμία αποκαταστάθηκαν στις σελίδες του περιοδικού.


Όπως οι περισσότεροι από τους μικρούς ήρωες
του αναγνώσματος, έτσι και το Ζουζούνι πέρασε
μια φορά το κατώφλι του θανάτου και επανέκαμψε
στη δράση.. Η αυλαία αργούσε ακόμα πολύ...

Ο  αναπάντεχος “θάνατος”, του Ζουζουνιού και του Διαβολάκου ταυτόχρονα, σηματοδότησε και το τέλος μιας εποχής… Έπεσαν και τα δυο τους, μπροστάρηδες σε μια μαθητική διαδήλωση, όταν οι δυνάμεις Κατοχής άνοιξαν πυρ κατά πάνω τους!..
Ρέκβιεμ
Από μια μεριά είναι φυσικό σε έναν πόλεμο να μετράμε απώλειες και από το στρατόπεδο, που συμπαθούμε. Από την άλλη η χρονική στιγμή για αποχωρήσουν ένδοξα από τη σκηνή φαίνεται ότι υπαγορεύτηκε για εκδοτικούς λόγους.
Το μόνο συμπτωματικό ήταν ότι τούτο συνέβη στο τεύχος 411, δηλαδή κάπου στα μισά της εκδοτικής πορείας του περιοδικού. Και είναι συμπτωματικό, επειδή εκείνη τη στιγμή κανένας δεν ήταν δυνατό να γνωρίζει ότι το περιοδικό είχε διανύσει κάτι λίγα μέτρα παραπάνω της εκδοτικής του πορείας. Από εκεί και πέρα; Να ήταν τυχαίο, που το τεύχος αυτό κυκλοφόρησε με την αυγή της νέας χρονιάς (3 Ιανουαρίου); Να ήταν τυχαίο που κάπου εκεί γύρω -κάποια τεύχη πριν, κάποια τεύχη μετά- ο πυρήνας της πρώτης γενιάς σταθερών και πιστών αναγνωστών του περιοδικού το είχε εγκαταλείψει, αφού έφηβοι πλέον ή και λίγο μεγαλύτεροι, οι αναγνωστικές τους προτιμήσεις είχαν στραφεί σε ενδιαφέροντα άλλου επιπέδου… Σίγουρα, το μήνυμα της ανανέωσης του αναγνωστικού πυρήνα ο εκδότης το είχε λάβει.
Ίσως κι αυτό να ήταν η αιτία του “θανάτου” των δυο πιο μικρών από τους ήρωες του αναγνώσματος. Για να δώσουν τη θέση τους σε άλλους ίδιας ηλικίας ήρωες για το νεώτερο κοινό.

Η επόμενη “στρατηγική” κίνηση του συγγραφέα-εκδότη προς την ίδια κατεύθυνση για το χτίσιμο νέας βάσης αναγνωστικού κοινού ήταν να προχωρήσει μετά από 11 εβδομάδες, το Σάββατο 1η Απριλίου 1961, στην “Ανατύπωση” του Μικρού Ήρωα. Για να γνωρίσει η νέα γενιά αναγνωστών το ανάγνωσμα από την αρχή μιας και τα πρώτα τεύχη της πρώτης έκδοσης είχαν εξαντληθεί και από το “στοκ γραφείου” μέχρι ενός. Και η ανατύπωση πορεύτηκε παράλληλα με την πρώτη έκδοση ίσαμε τη διακοπή της έκδοσης του περιοδικού τον Ιούνιο του 1968, ενώ από τον Σεπτέμβριο του 1966 υπήρξε ένα ακόμα “και πάλι από την αρχή”…
Αλλά η συνύπαρξη των τριών εκδόσεων ταυτόχρονα είναι, φυσικά, μια άλλη ιστορία. Εδώ, απλώς σημειώνουμε πως το Ζουζούνι πρόλαβε να δράσει και στα τεύχη της ανατύπωσης έχοντας στο ενεργητικό του (ή στο παθητικό, αν θέλετε) κι άλλες… εικαστικές μεταβολές, που τις επισημαίνουμε στις πιο κάτω παραθέσεις της εικονογράφησης.


Byron VS Ανδρεόπουλου

...και τίτλοι τέλους

κείμενο: Γιώργος Βλάχος
εικονογράφηση: αρχείο τευχών Μικρού Ήρωα

Τρίτη 8 Μαΐου 2012

Μια σπουδή της Ιστορίας


Μια ασυνήθιστη προσέγγιση στο ανάγνωσμα του Μικρού Ήρωα ακολουθεί πιο κάτω.
Με αξιώσεις σημειολόγου ο ποιητής Ηλίας Λάγιος (5/7/1958-5/10/2005) σκιαγραφεί
τους βασικούς ήρωες του αναγνώσματος και τις συνθήκες στο χωροχρονικό ιστορικό πλαίσιο της εποχής που δημοσιεύονταν τα τεύχη του περιοδικού.


Καταξιωμένος ποιητής και δοκιμιογράφος ο Ηλίας Λάγιος με τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζει το παιδικό αυτό λαϊκό ανάγνωσμα, αναιρεί τον απαξιωτικό ορισμό της “Παραλογοτεχνίας” στην κατάταξή του ως λογοτεχνικό προϊόν.
Ο Λάγιος παρότι -λόγω ηλικίας- δεν βίωσε την εποχή του Μικρού Ήρωα- διεισδύει με ακρίβεια αυτόπτη μάρτυρα στις ιστορικές παραμέτρους της εκδοτικής του πορείας, χάρη στην πολυεπίπεδη πλατειά κουλτούρα του σε θέματα τόσο της ελληνικής, όσο και της παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας.
Μαζί με τα έργα αυτής της κλασικής λογοτεχνίας, ο Λάγιος μελέτησε σε ισότιμο βάθος και αυτά τα φτηνά φυλλάδια. Στάθηκε στον “Μικρό Ήρωα”, στο εμβληματικό παιδικό περιοδικό ολόκληρης της πρώτης μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής γενιάς παιδιών. Ήταν αυτός που στις αρχές της δεκαετίας του ’80, με μια συνέντευξη για το λογοτεχνικό περιοδικό “Ωλήν”, που πήρε από τον συγγραφέα του αναγνώσματος, αποκάλυψε επίσημα ότι πίσω από το ψευδώνυμο “Θάνος Αστρίτης” κρυβόταν ο δημοσιογράφος, συγγραφέας-μεταφραστής και εκδότης του περιοδικού Στέλιος Ανεμοδουράς. Παράλληλα, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια εκδοτικής αναβίωσης του Μικρού Ήρωα, απόπειρα που έγινε απόν Ανεμοδουρά το 1985 με την επανέκδοση όλου του αναγνώσματος σε 100 τομίδια των οκτώ παλαιών τευχών το καθένα. Ένα ποιητικό σκετσάκι του με τους τρεις βασικούς ήρωες του αναγνώσματος ανέβηκε το 1986 στον Τεχνοχώρο στο Γκάζι, ενώ συμμετείχε και στην συγγραφική ομάδα που έγραψε το πρώτο από τα δύο εκτός σειράς τεύχη (έκδοση της πολιτικής επιθεώρησης “Αντί”), που θεωρητικά στρογγύλευαν στα 800 τον αριθμό των εκδοθέντων τευχών του “Μικρού Ήρωα”.
Ο Ηλίας Λάγιος ολοκλήρωσε την προσφορά του στην επανεκτίμηση του αναγνώσματος το 2001 με το δοκίμιό του “O Μικρός Ήρως” στη σειρά “Ήρωες του 21ου αιώνα” από τις εκδόσεις “Κατάρτι”. Στο ίδιο βιβλίο συμπεριλαμβάνονται και έξι περιπέτειες του Παιδιού-Φάντασμα επιλεγμένες από τον συγγραφέα του δοκιμίου, μάλλον με κριτήριο κάποιες δικές του προτιμήσεις και όχι για κάποιο λόγο που θα τεκμηρίωναν περισσότερο τις θέσεις του.
Σε αποσπάσματα του δοκιμίου θα χρειαστεί να επανέλθουμε, αλλά εδώ θα κλείσουμε την εισαγωγή με τη φράση-κατακλείδα από το κείμενο που ακολουθεί και που κατά τη γνώμη μου ουσιώνεται η προσφορά του περιοδικού αυτού στους μικρούς του αναγνώστες πέρα την τέρψη που προσέφερε η μυθοπλασία του.
«Και, τότε, εννοήσαμε πως όλα αυτά τα χρόνια, διαβάζοντας με απόλαυση ένα παιδικό περιοδικό, θητεύσαμε στην σπουδή της Ιστορίας.»
Τον Ηλία Λάγιο είχα την τύχη να τον έχω γνωρίσει προσωπικά.




Κυριακή 15 Απριλίου 2012

ΤΟ ΠΑΙΔΙ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΣΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΗΡΩΑ


Σε μια μακριά σειρά τευχών, που άγγιξε τα 800 συνολικά, είναι παράξενα λίγες οι μόλις 17 φορές, όπου ο τίτλος του περιοδικού αναφερόταν στο Παιδί-Φάντασμα! Και από αυτές μόνον στις 10 αναφερόταν άμεσα: Παιδί-Φάντασμα. Εμφανίζεται, μάλιστα, πρώτη φορά στο τεύχος 63, δηλαδή δεκατέσσερις ολόκληρους μήνες μετά το πρώτο τεύχος και μάλιστα με την ατιμωτική αναφορά της προδοσίας! Στις δε τελευταίες άμεσες τρεις αναφορές ο προσδιορισμός “Παιδί” έχει παραληφθεί ως ευκόλως εννοούμενος.
Ίσως αυτή η στατιστική επισήμανση να μην είχε καθόλου σημασία, αλλά αποκτά ένα ιδιαίτερο βάρος, που έχει να κάνει με τον ρόλο που παίζει ο τίτλος στους στρατηγικούς σχεδιασμούς για τις πωλήσεις. Και είναι γεγονός ότι ο Σπίθας έχει πολλούς περισσότερους τίτλους με αναφορά στο όνομα του, στην πλειονότητά τους χιουμοριστικούς, καθώς και πολλά περισσότερα εξώφυλλα αφιερωμένα σε αυτόν, από όσα φιγουράρει σε πρώτο πλάνο το Παιδί-Φάντασμα σε σημείο που κάποιος δεν γνωρίζει το κείμενο να μένει με την εντύπωση ότι κύριος πρωταγωνιστής του αναγνώσματος “Μικρός Ήρως” είναι ο Σπίθας!
Εν πάση περιπτώσει δεν είναι δυνατόν να ανιχνευτούν οι προθέσεις του συγγραφέα Στέλιου Ανεμοδουρά σχετικά με την τιτλογραφία των τευχών του περιοδικού στα όσα αφορούν για το σκόπιμο ή το τυχαίο του… κατάφορου παραγκωνισμού του Παιδιού-Φάντασμα από τους τίτλους των τευχών. Όπως και να έχει, στην ουσία, κανένας δεν αγνοεί ότι ο “Μικρός Ήρως” είναι περισσότερο η δράση του Παιδιού-Φάντασμα και δευτερευόντως όλων των άλλων, έστω κι αν ακόμα, όταν αυτό δεν αναφέρεται στον τίτλο κάποιου τεύχους.

ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ

001. Ελεύθερος Σκλάβος
002. Ιπτάμενος εκδικητής
007. Σταυροφόρος της Ελευθερίας
023. Το Ελληνόπουλο νικά
063. Το Παιδί-Φάντασμα προδίδει
067. “Παιδί-Φάντασμα. SOS!”
073. Ο θάνατος του Παιδιού-Φάντασμα
077. Το Παιδί-Φάντασμα επιστρέφει
100. Το Παιδί -Φάντασμα τιμωρεί
197. Ο Ελευθερωτής
199. Το Παιδί-Φάντασμα δεν απαντά
223. Ο Τιμωρός
297. Το Παιδί-Φάντασμα ανταποδίδει
370. Ο Πράκτωρ-Ελλάς υποκύπτει
560. (Παιδί) Φάντασμα εναντίον Βελζεβούλ
580. “Χ” εναντίον (Παιδιού) Φάντασμα
642. Πράκτωρ 005 εναντίον (Παιδιού) Φάντασμα

Τα εξώφυλλα και τα κείμενα τεκμηρίωσης για το κάθε τεύχος είναι σκαναρισμένα από το “Λεξικό του Μικρού Ήρωα” από τον τόμο “Από το τεύχος 1 έως το τεύχος 798”, όπου παρατίθενται οι ταυτότητες τεκμηρίωσης όλων των τευχών με την αριθμητική σειρά έκδοσής τους.